در بیست سال گذشته یک تمایل افزاینده در استفاده از اطلاعات 3 بعدی در بین پزشکان ایجاد شد و این نیاز با اختراع CBCT (Cone Beam CT Scane) پاسخ داده شد. قبل از آن از سی تی اسکن پزشکی برای تشخیص های دندانپزشکی استفاده می شد.

دلیل اصلی موفقیت CBCT در دندانپزشکی

توانایی آن در تصویر برداری 3 بعدی فک با قیمت نسبتا مناسب و دوز اشعه x پایین می باشد. مزیت اطلاعات 3 بعدی فقط منحصر به بحث تشخیص نمی باشد و بهترین متخصص ایمپلنت در درمان و پس از آن هم در ملاقات های دوره ای می تواند از آن بهره ببرد. امروزه پیشرفت های سریع تکنولوژی دیجیتال و دستگاه های (CAD-CAM) تراش کامپیوتری، موقعیت های چالش برانگیزی برای تشخیص و طرح درمان و تولید روکش های ایمپلنت ایجاد کرده است.

چرا از CBCT یا سی تی اسکن دندانپزشکی در ایمپلنت استفاده کنیم؟

اولین بار این روش در اواخر دهه 90 معرفی شد. مزیت کلی استفاده از آن در ایمپلنت در ارتباط با توانایی آن در دست یابی اطلاعات تصویر حجمی 3 بعدی با جزییات از ناحیه سر و صورت و دهان برای اهداف تشخیص درمان و تشخیص های قبل از جراحی می باشد.

علل رشد فزاینده استفاده از CBCT

  1. تصاویر با اندازه واقعی.
  2. میزان اشعه پایین.
  3. قیمت نسبتا پایین.
  4. سادگی و سهولت کاربرد.

از زمان معرفی آن حدود 85 مدل از آن معرفی شده اند و در دسترس می باشند. خصوصیات و مزیت هر کدام از آن ها تا حدودی با دیگری متفاوت است.

میزان اشعه CBCT چه قدر است؟ و قانون ALARA چیست؟

 رابطه نزدیکی میان دوز اشعه و کیفیت تصاویر وجود دارد. تمایل زیادی وجود دارد که دوز اشعه کاهش یابد ولی نباید این کاهش به حدی باشد که تصویر را مبهم و غیر قابل تغییر بسازد. میزان اشعه آن بسیار بسیار پایین تر از سی تی اسکن پزشکی می باشد و ر حد چند عکس OPT می باشد.

ALARA: میزان اشعه باید در حد مورد نیاز برای هر بیمار خاص باشد. (AS LOW AS Reaonably Achievable).

چه پارامتر هایی بر روی کیفیت تصاویر CBCT تاثیر گذار است؟

کیفیت تصاویر بسیار متفاوت است و بر پروتکل های اشعه و میزان اشعه دستگاه بستگی دارد. احتمال خطای دستگاه باید حداکثر 200 میکرون باشد (0?2 میلی متر) ولی متاسفانه گاهی 1000 میکرون (1 میلی متر) هم می رسد. سی تی اسکن نسبت به CBCT احتمال خطای پایین تر، کیفیت تصاویر بالا تر (کنتراست بیشتر) و یا میزان اشعه آن بسیار بالا تر است. یکی از معایب CBCT عدم نمایش بافت های نرم است. از دیگر معایب آن عدم دقت در نشان دادن میزان تراکم استخوان،  HU می باشد. همیشه تصاویر به صورت کلی درجاتی از آرتیفکت (اشکال در تصاویر، Artifact) را نشان می دهند که علت آن حرکت سر بیمار و وجود مواد ترمیمی و ایمپلنت در دهان می باشد.

چه زمانی باید از CBCT استفاده کرد؟

در زمانی که عکس های رادیوگرافی 2 بعدی جوابگوی نیاز های ما در درمان نباشد، مثلا فضای کم برای ایمپلنت یا نزدیکی به ساختمان های حیاتی مثل اعصاب و عروق و سینوس های فک به صورت کلی هر جا نیاز به تصویر 3 بعدی از ناحیه درمان مورد نیاز باشد.

چگونه باید از CBCT برای هر بیمار بهره گرفت؟

به صورت کلی، وقتی منافع و سود بر ریسک برتری داشته باشد، CBCT قابل توجیه است.

موارد تجویز CBCT در مراحل قبل از جراحی:

  1. شناسایی نواحی پر خطر آناتومیک.
  2. جلوگیری از تخریب و آسیب به سیستم عصبی عروقی.
  3. چالش های خاص در نواحی زیبایی قدامی.
  4. موارد عدم کفایت استخوان از جمله کیفیت و کمیت.
  5. پروسه های پیوند استخوان.

گرفتن یا نگرفتن CBCT باید بر اساس هر بیمار باشد. یعنی در مورد هر تک بیمار باید قضاوت شود که آیا با توجه به اشعه و هزینه مالی این عکس برداری بیمار، دستاورد آن چه قدر است.

وجود ترمیم، ایمپلنت، پست های فلزی درون دندان (post) و مواد عصب کشی دندان بر روی کیفیت تصاویر CBCT تاثیر می گذارد.

استفاده های دیگری از CBCT و استفاده از آن پس از جراحی

توسط دستگاه CAD CAM و CBCT می توان راهنمای جراحی سه بعدی 3D برای بهترین متخصص ایمپلنت درست کرد و در زمان جراحی دقت و ظرافت کار را بسیار ارتقا داد.

پس از جراحی برای ارزیابی التیام پیوند استخوان و ارزیابی مشکلات مربوط به آسیب های عصبی عروقی (مثلا بی حسی لب پایین) مورد تجویز دارد. هر چند برای جلسات ملاقات های دوره ای پس از گذاشتن روکش ایمپلنت، عکس های 2 بعدی کفایت می کنند ولی گاهی ممکن است نیاز به عکس های 3 بعدی هم باشد.